14 czerwca - Światowy Dzień Krwiodawcy

Czy oddawanie krwi jest bezpieczne?

12 czerwca 2020

Krew to lek, którego nie da się wyprodukować w laboratorium. Mimo że badania w kierunku wyhodowania jej syntetycznego odpowiednika trwają od lat, to nadal pozostają w fazie testów. Bieżące zapotrzebowanie na krew jest jednak ogromne i stale rośnie – szczególnie w okresie letnim. Dlatego ideę krwiodawstwa powinno się szerzyć i promować w społeczeństwie. Kto może zostać honorowym krwiodawcą, dlaczego warto oddawać krew i czy jest to bezpieczne?

Sezon letni to trudny czas dla szpitali i punktów krwiodawstwa. Nasilenie wakacyjnego ruchu, rosnąca liczba urazów i wypadków, urlopy i w konsekwencji – mniej oddawanej krwi – to przyczyny deficytu tego najcenniejszego leku. Tymczasem już jedna jednostka krwi jest w stanie uratować życie aż trzem osobom – z 450 ml bowiem można wyodrębnić 3 frakcje, które podaje się chorym w razie konieczności: osocze, płytki krwi oraz koncentrat krwinek czerwonych.

Skład i grupa krwi

Krew składa się z erytrocytów (krwinki czerwone), leukocytów (krwinek białych), trombocytów (płytek krwi) oraz osocza (surowicy). Dorosły człowiek o przeciętnej masie ciała ma w sobie ok. 5-6 litrów krwi, czyli około 10 jej jednostek. Każdy z nas posiada tzw. grupę krwi, która stabilizuje się około 2. roku życia i pozostaje niezmienna już do końca. Jej oznaczenie jest kluczowe przy doborze krwi do przetoczeń wymaganych np. w trakcie zabiegów operacyjnych (np. przeszczepianie narządów), podczas leczenia chorób krwi lub w czasie ciąży. Lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk, specjalista medycyny rodzinnej Grupy LUX MED tłumaczy, jak wygląda proces oznaczenia grupy krwi oraz jakie czynniki decydują o takiej, a nie innej grupie:

Przy oznaczeniu grupy krwi najważniejszy dla nas jest układ AB0 oraz układ Rh. Obecność antygenu A lub B na erytrocytach decyduje o przynależności do jednej z czterech grup krwi: A (ma na krwinkach antygen A), B (ma na krwinkach antygen B), AB (ma na krwinkach oba antygeny A i B) lub 0 (brak antygenu na krwinkach). W surowicy krwi (osocze) natomiast znajdują się naturalne przeciwciała skierowane przeciwko nieobecnemu antygenowi w krwinkach. I tak: grupa O zawiera przeciwciała anty-A i anty-B; grupa A – przeciwciała anty-B; grupa B – przeciwciała anty-A, zaś grupa AB – nie posiada przeciwciał. Drugim, ważnym elementem przy oznaczeniu grupy krwi, jest układ Rh, w którym najistotniejsza jest obecność na erytrocytach antygenu D. Jeśli krwinki czerwone zawierają antygen D (+), pacjent posiada grupę krwi Rh+. Osoby z brakiem tego antygenu określa się mianem Rh-. Antygeny te są niezależne od antygenów A i B obecnych w ramach układu AB0, jednak mówiąc o grupach krwi łączy się je i podaje określenia, takie jak: A Rh+, 0 Rh-.

Lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk, specjalista medycyny rodzinnej, Grupa LUX MED

Według statystyk na terenie Polski najczęstszą grupą krwi jest A Rh+, którą posiada 32% pacjentów. Drugą co do liczebności jest grupa 0 Rh+ (31%), a trzecią B Rh+ (15%). Następnie grupy AB Rh+ (7%), 0 Rh- (6%), A Rh- (6%), B Rh- (2%). Najmniej pacjentów posiada grupę krwi AB Rh- (1%).[1]

Mimo, że każdego roku liczba dawców zwiększa się o około 3,6 proc., w tym samym czasie zapotrzebowanie na krew wrasta średnio o 8,6 proc. W centrach krwiodawstwa najczęściej brakuje grup: A Rh-, 0 Rh- i B Rh-, ale w wakacje potrzebna jest każda.

Kto może zostać krwiodawcą?

Aby móc honorowo oddać krew, należy spełnić kilka niezbędnych warunków. Dawcą może być każda zdrowa osoba w wieku 18-65 lat, której masa ciała nie jest niższa niż 50 kg. Czynniki wykluczające dawstwo to: wady serca (poza wrodzonymi i wyleczonymi), choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu, niewydolność krążeniowa, miażdżyca, cukrzyca, choroby tarczycy, nadnerczy, wątroby, łuszczyca, nowotwory oraz choroby zakaźne, jak np. WZW B, C, nosicielstwo HIV czy choroby weneryczne. Przeciwskazaniem są również zaburzenia i choroby psychiczne, uzależnienie od leków, alkoholu oraz środków odurzających. Jak zauważa dr Bukol-Krawczyk, lista przeciwskazań do oddania krwi jest nieco dłuższa:

Przede wszystkim kobiety po porodzie lub zakończeniu ciąży powinny odczekać około 9 miesięcy, zanim zdecydują się przystąpić do oddawania krwi, a dodatkowo – w dniu donacji nie powinny być trakcie miesiączki. Niezwykle ważna jest szczerość – należy przypomnieć sobie, czy w przeciągu ostatnich sześciu miesięcy nie przechodziliśmy żadnych operacji, zabiegów przekłuwania jakichś części ciała lub tatuaży. Uczulam także moich pacjentów, by na kilka dni przed planowanym oddaniem krwi nie przyjmowali lekarstw zawierających aspirynę (rozrzedza krew), a na tydzień przed – o ile to możliwe – powstrzymali się od zabiegów stomatologicznych. Ważne jest dobre ogólne samopoczucie. Nawet zwykłe przeziębienie wyklucza nas tymczasowo z możliwości oddawania krwi. Słowem – aby z czystym sumieniem oddać krew, powinniśmy się czuć po prostu zdrowo i na siłach.

Lek. med. Katarzyna Bukol-Krawczyk, specjalista medycyny rodzinnej, Grupa LUX MED

Jak się przygotować do oddania krwi?

Krew można oddać w każdym punkcie krwiodawstwa – stacjonarnym lub mobilnym. Jednorazowo od dawcy pobiera się 450 ml. Mężczyźni mogą oddać krew sześć razy w roku, kobiety zaś – cztery. Aby odpowiednio przygotować się do donacji, warto pamiętać o kilku zasadach:

W przeddzień planowanego oddawania krwi nie powinniśmy jeść nic tłustego – krew przetłuszczona (lipemiczna) nie nadaje się do celów leczniczych. Wskazane jest też odpowiednie nawodnienie organizmu, zatem dzień przed donacją pijemy dużo wody – co najmniej ok. 2 litrów. Należy też porządnie się wyspać. Pod żadnym pozorem nie należy spożywać alkoholu, a na godzinę przed i przynajmniej trzy godziny po donacji – nie palić papierosów (a najlepiej w ogóle z nich zrezygnować)! Rano należy zjeść lekkostrawny posiłek, by nie być na czczo oraz unikać nadmiernego wysiłku fizycznego. Sama procedura oddawania krwi jest bezbolesna i całkowicie bezpieczna. Wykonuje się ją w sterylnych warunkach i przy użyciu sprzętu jednorazowego użytku. Nawet, jeśli chwilowo jest to mało przyjemne, świadomość, że ratujemy w ten sposób komuś życie, rekompensuje wszelkie niedogodności.

Donacja krok po kroku

Po przybyciu do punktu krwiodawstwa kierowani jesteśmy do rejestracji (należy mieć ze sobą dowód osobisty), podczas której wypełniamy dodatkowo kwestionariusz z pytaniami o stan zdrowia. Następnie na stanowisku laboratoryjnym oznaczany jest poziom hemoglobiny we krwi oraz pobierane są dodatkowe jej próbki do badań. Po stwierdzeniu prawidłowego poziomu hemoglobiny kierowani jesteśmy do gabinetu lekarskiego, w którym lekarz przeprowadza wywiad medyczny i badanie przedmiotowe: ocenia ogólny stan zdrowia, mierzy ciśnienie, a także sprawdza masę oraz temperaturę ciała. Jeśli wszystko jest w normie, kwalifikuje do oddania krwi pełnej lub jej składników (np. samych płytek krwi), bądź też – w przypadku dyskwalifikacji – wyjaśnia jej powody i ustala kolejny, możliwy termin zgłoszenia się do punktu krwiodawstwa. Po kwalifikacji do donacji kierowani jesteśmy na salę pobrań. Sama donacja trwa ok. 10 minut, a po niej należy odczekać kolejne 15 minut. Następnie odbieramy przysługujący nam „posiłek regeneracyjny”, dostarczający łącznie 4500 kalorii – najczęściej jest to sok oraz 8 czekolad, które mają za zadanie uzupełnić ubytek energetyczny 450 ml krwi. Ponadto w dniu donacji przysługuje zwolnienie z pracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Pracodawca ma obowiązek udzielenia wolnego, pod warunkiem, że został wcześniej poinformowany, a pracownik po oddaniu krwi dostarczy stosowane zaświadczenie. Po donacji warto zastosować się do poleceń personelu medycznego: tego dnia należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego i obciążania ręki, z której pobrano krew, a poza tym wskazane jest po prostu porządnie wypocząć.

Osoby, które regularnie honorowo oddają krew, mają szansę zostać Zasłużonym Honorowym Dawcą Krwi. Kobiety otrzymują ten tytuł, jeśli w dowolnym czasie oddadzą co najmniej 5 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość innych jej składników, mężczyźni zaś o litr więcej. Będąc „Zasłużonym” można liczyć na bezpłatne (do wysokości limitu finansowania) zaopatrzenie w leki objęte wykazem leków refundowanych. Dodatkowy przywilej Zasłużonych Honorowych Krwiodawców to korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej i usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach poza kolejnością.

[1] Źródło: https://www.gov.pl/web/nck/grupy-krwi.

Monika Gajo

Senior Consultant M&CC

662 031 031