Co 40 minut w Polsce, a co 27 sekund na świecie ktoś słyszy, że choruje na nowotwór krwi. Maj – miesiąc świadomości nowotworów krwi – to idealny moment, by rozprawić się z mitami na ich temat. Tych najpopularniejszych z nich nie obali ani doktor Google, ani ChatGPT a lekarz hematolog, Tigran Torosian, dla którego choroby nowotworowe układu krwiotwórczego nie są algorytmami, lecz codzienną praktyką opartą na wiedzy i faktach medycznych.
Nowotwory krwi nie wybierają – pojawiają się bez względu na wiek, styl życia czy kondycję fizyczną. Mówimy o nich, że są bardzo demokratyczne, ponieważ mogą dotknąć każdego w dowolnym momencie życia. Nie bez powodu białaczkę nazywa się chorobą „niezawinioną”. Oczywiście sport, zdrowa dieta czy unikanie używek są niezwykle ważne dla zdrowia, stanowią profilaktykę wielu chorób, w tym chorób nowotworowych, ale w przypadku nowotworów układu krwiotwórczego - nie gwarantują ochrony przed nimi. Białaczki, chłoniaki czy szpiczak często rozwijają się niezależnie od naszych codziennych nawyków.
– dr Tigran Torosian, hematolog, dyrektor medyczny Fundacji DKMS
Choroby układu krwiotwórczego to choroby właściwie każdej grupy wiekowej. Ogólnie występują częściej u osób starszych - wraz z wiekiem zwiększa się zachorowalność na szpiczaka plazmocytowego, chłoniaki, ostrą białaczkę szpikową, przewlekłą białaczkę limfocytową czy zespóły mielodysplastyczne - ponad 50% wszystkich chorych na nowotwory krwi to osoby powyżej 65. roku życia. U osób w średnim wieku najczęstsze są chłoniaki. W przypadku małych pacjentów najczęściej rozpoznaje się ostrą białaczkę limfoblastyczną, a następnie chłoniaki. Szacuje się, że 1 na 600 dzieci pomiędzy urodzeniem a ukończeniem 18. roku życia będzie musiało zmierzyć się z chorobą nowotworową - każdego roku w Polsce diagnozuje się około 1100-1200 nowych zachorowań na nowotwory u najmłodszych. Około 40 proc. z nich stanowią choroby nowotworowe układu krwiotwórczego - głównie białaczki i chłoniaki.
Nowotwory krwi oraz układu chłonnego nie są chorobami rzadkimi. Na świecie stanowią około 10% wszystkich diagnozowanych nowotworów (1,24 mln nowych przypadków rocznie). W Polsce każdego roku ponad 6000 pacjentów otrzymuje diagnozę nowotworu krwi. Zachorowalność na nie stale wzrasta, co ma związek m.in. ze starzeniem się społeczeństwa, ponieważ to ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem.
Nowotwory krwi w znakomitej większości możemy skutecznie leczyć, ale oczywiście uzależnione jest to od wielu czynników, tj. m.in.: rodzaj nowotworu, wiek pacjenta, stopień zaawansowania choroby w momencie zdiagnozowania, stan ogólny pacjenta. Medycyna stale się rozwija a w ciągu ostatnich dekad nastąpił ogromny postęp w leczeniu chorób nowotworowych krwi, co daje coraz lepsze możliwości wyleczenia tych chorób - nawet po nawrotach. Tak jak w przypadku innych chorób nowotworowych, tak i w przypadku nowotworów układu krwiotwórczego – ważna jest wczesna diagnostyka.
Gdyby było tak, że objawy nowotworów krwi byłyby jednoznaczne i oczywiste, to pacjenci szybciej zgłaszaliby się na konsultacje hematologiczne. Oprócz symptomów, które zazwyczaj wzbudzają nasz niepokój i motywują do wizyty u lekarza, tj. nieintencjonalne chudnięcie, niewyjaśnione stany gorączkowe, skazy krwotoczne i krwawienia podskórne, pojawiające się siniaki czy powiększone węzły chłonne, to nowotwory krwi mogą dawać grypopodobne objawy: bóle głowy i kości, osłabienie, przedłużające się infekcje pomimo leczenia, stany podgorączkowe, nocne poty. Niestety te symptomy pacjenci mogą przeoczyć, utożsamiając je po prostu z przeziębieniem.
Chemioterapia jest najczęściej stosowaną formą leczenia nowotworów krwi, ale nie jedyną. Polega ona na podaniu leków cytostatycznych, które mają za zadanie zniszczenie komórek nowotworowych. Współczesna medycyna daje nam wiele możliwości terapeutycznych, tj. immunoterapia, terapia celowana, radioterapia czy terapie komórkowe, w tym przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych (tzw. transplantacja szpiku) od dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego. Każdego roku blisko 1000 pacjentów zostaje do niej zakwalifikowanych w celu uzyskania pożądanego skutku leczenia. Leczenie zawsze dobierane jest do pacjenta indywidualnie, uwzględniając m.in. rodzaj nowotworu krwi, dynamikę jego przebiegu, stan osoby chorej, wiek, rokowania itd.
Nowotwory krwi nie są chorobami zakaźnymi. Nie można się nimi zarazić od osoby chorej, ponieważ powstają w wyniku mutacji w komórkach układu krwiotwórczego. Czynnikami, które mogą wywołać takie mutacje – ale nie muszą – są np. wirusy.
Nowotwory krwi są bardzo różnorodne. Bardzo często leczenie odbywa się ambulatoryjnie i pacjent może kontynuować swoje życie zawodowe, ewentualnie z krótkimi przerwami. Niektóre choroby wymagają dłuższego leczenia szpitalnego – wówczas pacjent przybywa na zwolnieniu, ale po zakończeniu leczenia wielu pacjentów wraca do aktywnego, normalnego stylu życia. Dzięki postępom w leczeniu, w tym nowoczesnym terapiom celowanym, immunoterapii oraz transplantacji komórek krwiotwórczych, coraz więcej osób osiąga długotrwałe remisje, a nawet całkowite wyleczenie. Jak pokazują badania, rehabilitacja hematologiczna oraz stopniowe włączanie aktywności fizycznej znacząco poprawiają jakość życia, kondycję psychiczną i fizyczną pacjentów po zakończeniu terapii. Choć konieczne są regularne kontrole lekarskie i monitorowanie stanu zdrowia, większość pacjentów może powrócić do pracy, uprawiania sportu, realizacji planów rodzinnych i zawodowych. Kluczowe jest jednak, aby powrót do pełnej aktywności był dostosowany do indywidualnych możliwości organizmu i odbywał się pod ścisłą kontrolą lekarza.
Wbrew powszechnemu przekonaniu, brak rodzinnej historii nowotworów krwi nie chroni przed zachorowaniem. Choroby nowotworowe krwi rozwijają się spontanicznie, nie są dziedziczone. Osoby bez obciążeń rodzinnych powinny pamiętać, że nowotwory krwi mogą dotknąć każdego, a szybka reakcja na pierwsze objawy ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia. Z kolei, jeśli w rodzinie występowały przypadki chorób nowotworowych układu krwiotwórczego, nie oznacza to, że osoby pokrewne również noszą ryzyko zachorowania lub zachorują.
Transplantacja szpiku nie polega na wymianie krwi u pacjenta. Celem przeszczepienia jest zastąpienie uszkodzonego szpiku pacjenta nowymi komórkami krwiotwórczymi od zdrowego dawcy, które odtworzą go i zaczną produkować zdrowe krwinki – zdrową krew. Ten mit o „wymianie” krwi może wiązać się z faktem, że po przeszczepieniu krwiotwórczych komórek pacjent przejmuje grupę krwi dawcy – czyli jeśli dawca i biorca mieli różne grupy krwi, to po transplantacji biorca zacznie produkować krwinki czerwone z antygenami swojego dawcy. Oznacza to, że grupa krwi pacjenta ulegnie zmianie na tę, jaką ma dawca szpiku / komórek krwiotwórczych.
Misją Fundacji DKMS jest znalezienie dawcy dla każdego pacjenta na świecie potrzebującego przeszczepienia krwiotwórczych komórek macierzystych. Fundacja działa w Polsce od 2008 roku jako Ośrodek Dawców Szpiku w oparciu o decyzję Ministra Zdrowia oraz jako niezależna organizacja pożytku publicznego wpisana do KRS 0000318602. To największy Ośrodek Dawców Szpiku w Polsce, w którym zarejestrowanych jest się ponad 2 mln dawców, spośród których 14 500 (kwiecień 2025) oddało swoje krwiotwórcze komórki macierzyste lub szpik pacjentom zarówno w Polsce, jak i na świecie, dając im tym samym drugą szansę na życie. Aby zostać potencjalnym dawcą, wystarczy wejść na stronę www.dkms.pl i zamówić pakiet rejestracyjny do domu.