Kawa bez cukru, życie bez cukrzycy

09 listopada 2021

Informacja o tym, że kawa należy do produktów o walorach prozdrowotnych, budzi coraz mniejsze zdziwienie. Kolejne dowody naukowe potwierdzają zależność między spożyciem kawy a prewencją chorób, w tym Alzheimera. Coraz więcej wiadomo na temat ochronnego wpływu kawy na serce, nerki czy jej powiązań ze zmniejszoną zachorowalnością na liczne nowotwory. W listopadzie, miesiącu świadomości cukrzycy, warto wspomnieć o możliwej pozytywnej roli kawy w zapobieganiu rozwoju tego schorzenia.

Cukrzyca – czy Polacy powinni się martwić?

W Polsce narasta problem nadmiernej konsumpcji cukru oraz otyłości, a w związku z tym i zachorowalności na cukrzycę. Ogólnopolskie dane nie pozostawiają złudzeń – w ciągu dekady (między 2008 a 2017 rokiem) przeciętne spożycie cukru na jednego mieszkańca naszego kraju zwiększyło się o ponad 6 kg! ^[1]Mimo wzrostu świadomości na temat niekorzystnego zdrowotnie dosładzania, np. kawy czy herbaty, wciąż spożywamy zbyt dużo cukru wraz z różnymi produktami żywnościowymi i napojami, które go zawierają. Powoduje to, że problem otyłości dotyczy już co czwartego Polaka. ^[2]

Dietozależną chorobą, czyli taką, która wynika ze sposobu odżywiania, jest cukrzyca typu 2. To rodzaj cukrzycy ściśle powiązany ze zwiększoną masą ciała, w którym organizm nie wykorzystuje wytworzonej insuliny. Ponieważ w Polsce ze schorzeniem tym zmaga się już 3 mln osób, możemy mówić o społecznej skali problemu. Biorąc pod uwagę, że aż w 70 procentach to właśnie styl życia, w tym dieta, wpływa na wzrost liczby zachorowań, warto się przyjrzeć sposobom na jego zmianę.

Prof. dr hab. Krystyna Gutkowska, Dyrektor Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka

Wśród pijących kawę ryzyko cukrzycy mniejsze o jedną trzecią

Może się wydawać, że świadomość konsumentów na temat związku między sposobem odżywiania się a zdrowiem jest wysoka, jednak okazuje się, że w niewielkim stopniu wpływa ona na konkretne wybory żywieniowe.

Zauważmy, że ludzie najczęściej traktują jedzenie w kategoriach przyjemności – wybierają to, co lubią. Ten hedonistyczny aspekt może być zgubny, ponieważ nie zawsze to, co nam smakuje, jest dobre dla organizmu, a w konsekwencji dla naszego zdrowia. A to właśnie dzięki dietoprofilaktyce, czyli dostarczaniu odpowiednich składników pokarmowych we właściwych proporcjach, można zmniejszyć zachorowalność na choroby cywilizacyjne, do których należy cukrzyca typu 2.

Prof. dr hab. Krystyna Gutkowska, Dyrektor Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka

Wszystkich miłośników kawy zapewne ucieszy informacja, że napój ten jest nie tylko niezwykle smaczny, ale i zyskał sławę na polu prewencji chorób. Jedno z najnowszych badań przekrojowych, w którym analizie poddano ponad milion uczestników, pokazało, że ryzyko zachorowania na cukrzycę zmniejszało się w przypadku osób spożywających kawę. Naukowcy brali pod uwagę różne porcje kawy spożywane w ciągu dnia. Okazało się, że ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 malało z każdą kolejną filiżanką małej czarnej – od 20-25% przy 3 porcjach ^[3] do około 33% w przypadku wypijania 5-6 kaw dziennie ^[4].

Ochronne działanie polifenoli zawartych w kawie

Badacze początkowo efekt zapobiegania cukrzycy przypisywali kofeinie, głównej substancji aktywnej zawartej w kawie. Późniejsze badania wykazały jednak, że spożywanie kawy bezkofeinowej wiązało się z takim samym poziomem ochrony, jak w przypadku kawy z kofeiną. ^[5] Wskazano wówczas na istotną rolę polifenoli, znanych powszechnie ze swych właściwości antyoksydacyjnych. ^[6]^,^[7] Polifenole zawarte w kawie stymulują peptyd glukagonopodobny (GLP-1), główny hormon jelitowy, który odpowiada m.in. za wydzielanie insuliny po posiłku. ^[8] Wykazano, że wydłużone aktywowanie tego hormonu osłabia rozwój cukrzycy. Inne badania dowiodły, że polifenole zawarte w naparze kawy mogą przyczyniać się do zmniejszenia przyrostu masy ciała i zwiększenia wrażliwości organizmu na insulinę. ^[9]

Różne są ziarna kawy i różne metody parzenia, dlatego zawartość składników bioaktywnych, czyli wspomnianych polifenoli, w filiżance kawy jest bardzo zróżnicowana. Aby mogły spełnić swą funkcję, musimy im trochę „pomóc”, unikając słodzenia kawy. Dodatek cukru może niwelować korzystne działanie kawy. Zaleca się spożycie od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie.

Prof. dr hab. Krystyna Gutkowska, Dyrektor Instytutu Nauk o Żywieniu Człowieka

Prócz umieszczenia kawy na liście składników codziennej, prozdrowotnej diety, w prewencji cukrzycy należy też zwiększyć aktywność fizyczną i zrezygnować ze słodkich napojów oraz przekąsek, a więc zmienić styl życia na bardziej prozdrowotny.

***

„Kawa i zdrowie" to program informacyjno-edukacyjny, zainicjowany w 2017 r. przez Fundację „Żywność, Aktywność Fizyczna i Zdrowie”. Jego celem jest promocja walorów zdrowotnych kawy oraz zmiana sposobu jej postrzegania poprzez obalanie mitów i przedstawianie faktów opartych na badaniach naukowych. Obiektywne i aktualne informacje na temat właściwości kawy oraz jej miejsca w codziennej diecie przekazywane są za pomocą strony internetowej www.kawaizdrowie.pl. Motywem przewodnim kampanii jest hasło „Od 3 do 5 filiżanek kawy dziennie. Codziennie. Dla zdrowia”, wynikające z opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), która mówi, że bezpieczne dla zdrowia, dzienne spożycie kofeiny to ok. 400 mg, czyli mniej więcej od 3 do 5 filiżanek kawy. Działania Fundacji wspiera naukowa Rada Ekspertów. Program objęty jest patronatem Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.

[1]: https://pacjent.gov.pl/artykul/cukrzyca-w-liczbach

[2]: Tamże.

[3]: Wierzejska R. Coffee in the diet and prevention of diabetes. Clin Diabetol 2020; 9, X: XXX–XXX. DOI: 10.5603/DK.2020.0000.

[4]: Ding M, Bhupathiraju SN, Chen M, van Dam RM, Hu FB. Spożywanie kawy z kofeiną i bezkofeinową a ryzyko cukrzycy typu 2: przegląd systematyczny i metaanaliza dawka-odpowiedź . Opieka cukrzycowa 2014; 37: 569-586.

[5]: Tamże.

[6]: Bhupathiraju SN, Pan A, Malik VS, Manson JE, Willett WC, van Dam RM, Hu FB. Caffeinated and caffeine-free beverages and risk of type 2 diabetes. Am J Clin Nutr 2013; 97: 155-166.

[7]: Ong KW, Hsu A, Tan BKH. Chlorogenic acid stimulates glucose transport in skeletal muscle via AMPK activation: a contributor to the beneficial effects of coffee on diabetes. PLoS One 2012; 7: e32718.

[8]: Fujii Y, Osaki N, Hase T, Shimotoyodome A. Ingestion of coffee polyphenols increases postprandial release of the active glucagon-like peptide-1 (GLP-1(7–36)) amide in C57BL/6J mice. J Nutr Sci 2015; 4: e9.

[9]: Rustenbeck I, Lier-Glaubitz V, Willenborg M, Eggert F, Engelhardt U, Jörns A. Effect of chronic coffee consumption on weight gain and glycaemia in a mouse model of obesity and type 2 diabetes. Nutr Diabetes 2014; 4: e123.